Johann Sebastian Bach

Johann Sebastian Bach was een Duitse componist uit de tijd van de Barok. Pas na zijn dood werd zijn muziek wereldberoemd om haar finesse en complexiteit. Nog steeds luisteren veel mensen in Nederland rond Goede Vrijdag naar zijn Matthäus-Passion.

Johann Sebastian Bach wordt geboren op 21 maart 1685 in Eisenach, in een familie van musici. Van zijn vader, hofviolist Johann Ambrosius Bach, krijgt hij zijn eerste muzieklessen. Als na zijn moeder binnen een paar jaar ook zijn vader sterft – hij is dan tien jaar oud – gaat hij bij zijn oudere broer Johann Christoph Bach (III) wonen, organist in Ohrdruf, 40 kilometer verderop. Hier maakt hij kennis met het orgel.

Van 1700 tot 1702 gaat Bach naar school in Lüneburg, waar het lokale orkest vooral Franse barokmuziek speelt. Met andere muziekstijlen raakt hij vertrouwd door werk van destijds beroemde componisten als Vivaldi en Telemann te kopieren en te bewerken – iets dat hij zijn hele carrière zal blijven doen.

Waar werkte Bach?
Bach reist in zijn jeugd veel rond op zoek naar een baan, zoals gebruikelijk voor een musicus in die tijd. Hij betrekt verschillende posten als organist in Arnstadt (1703-1707), Mühlhausen (1707-1708) en Weimar (1708-1714). Veel van zijn werk voor orgel componeert hij bij deze eerste werkgevers.

Als Bach in 1717 zijn baan opzegt, zet de hertog van Weimar hem een maand lang gevangen.
In 1714 promoveert hij tot concertmeester aan het hof in Weimar. In deze periode maakt hij naam als orgel- en klavecimbelvirtuoos. Als Bach in 1717 zijn baan opzegt, zet de hertog Wilhelm Ernst van Sachsen-Weimar hem een maand lang gevangen.

Als zijn verblijf in de cel erop zit, tekent hij als kapelmeester aan het hof van Leopold van Anhalt-Köthen, voor twee keer zoveel salaris ten opzichte van zijn betrekking in Weimar. Prins Leopold was muzikaal en had een uitstekend orkest; er werd veel gemusiceerd in het paleis, maar kerkmuziek was niet gebruikelijk aan het calvinistische hof. Hier componeert Bach dan ook vooral instrumentale muziek, waaronder zijn Brandenburgse concerten.

Wat deed Bach in Leipzig?
In 1723 wordt Bach Thomascantor in Leipzig. Hij organiseert de muziek in vier grote kerken van de stad, en geeft les aan de Thomasschule. Uit deze periode zijn meer dan tweehonderd cantates overgeleverd. Hier componeert Bach ook grote vocale werken als de Matthäus-Passion en de Johannes-Passion.

Hij is inmiddels een grootmeester in het contrapunt en in zijn vocale werken heeft hij veel aandacht voor de tekstuitdrukking en de muzikale retorica. Zijn cantates weten in korte tijd efficiënt een geestelijke boodschap over te brengen, die ook in onze tijd nog aantrekkelijk wordt gevonden.

Van 1729 tot 1741 leidt Bach het collegium musicum, een stadsorkest in Leipzig dat voornamelijk bestaat uit studenten. Hiervoor schrijft Bach veel instrumentale muziek, waaronder het Klavierconcert in d klein.

In Bachs laatste jaren gaat zijn gezondheid snel achteruit. Hij wordt bijna blind, mogelijk als gevolg van diabetes. Zijn Mis in b klein, beter bekend als de 'Hohe Messe', is het laatste geestelijke werk van zijn hand. In deze monumentale katholieke mis hergebruikt hij veel muziek die hij eerder schreef.

Voor Frederik de Grote schrijft hij zijn Musikalisches Opfer. Ook werkt hij verder aan Die Kunst der Fuge, een verzameling fuga’s in alle toonsoorten en een soort proeve in bekwaamheid van compositie volgens de contrapunt-regels.

Anna Magdalena geeft in de eerste paar jaar van het huwelijk nog regelmatig concerten. Nadien helpt ze Bach met het kopiëren van zijn muziek. Beroemd zijn haar twee Klavierbüchlein, bundels met klavierstukken uit 1722 en 1725, bedoeld als oefenmateriaal. Anna Magdalena leeft tien jaar langer dan haar echtgenoot. Ze weigert te hertrouwen en wordt in armoede begraven.

Hoewel Bach veel investeert in de opleiding van zijn zoons, gingen zijn dochters niet naar school, zoals gebruikelijk in die tijd.

Hoe stierf Bach?
In maart en april 1750 wordt Bach geopereerd aan zijn ogen om zijn blindheid te genezen. Zijn dokter John Taylor staat tegenwoordig bekend als kwakzalver. Bach overlijdt in oktober aan complicaties van de oogoperaties. Na zijn dood zorgt zijn zoon Carl Philipp Emanuel ervoor dat de onvoltooide Kunst der Fuge toch gepubliceerd wordt.

Waarom is Bach zo beroemd geworden?
Bachs muziek heeft in de afgelopen eeuw een bijna goddelijke status gekregen, maar zelf scheeft hij onder veel cantates die hij componeerde Soli Deo gloria, alleen aan God de eer.

In zijn eigen tijd was Bach vooral bekend om zijn vaardigheden op het orgel, en niet zozeer als componist. Bij het werven van een nieuwe Thomascantor in Leipzig, in 1722, werd voorkeur gegeven aan componist Georg Philipp Telemann – die stond veel hoger in aanzien. Telemann bedankte omdat zijn werkgever in Hamburg een loonsverhoging bood.

De echte roem viel Bach pas langere tijd na zijn dood ten deel. De eerste biografie over zijn leven verscheen in 1801, van de hand van organist Johann Nikolaus Forkel, die in direct contact stond met Bachs oudste zoons Wilhelm Friedemann en Carl Philipp Emanuel. Forkels pogingen om uitgevers te interesseren voor muziek van Bach werden door de opmars van Napoleon gedwarsboomd.

Het was de latere componist Felix Mendelssohn die met een uitvoering in Berlijn op 11 maart 1829 Bachs Matthäus-Passion aan de vergetelheid onttrok. Door Mendelssohns pleidooi kreeg Bach invloed op vrijwel alle latere componisten en werd hij onderdeel van de ca­non van de westerse klassieke muziek.